Description
Άλλο ένα από τα βασικά έργα της έκθεσης στο Kulturhuset ήταν αυτό με πρωταγωνίστριες την σκεπτόμενη Αθηνά και την ανάπηρη λαχειοπώλιδα.
Βρίσκεται στον αντίποδα του «αιώνιου Έλληνα» που είναι ένα καθαρά δοξαστικό έργο, γιατί, σε αντίθεση μ’ αυτό, η «λαχειοπώλις», ζωγραφίστηκε με πολύ μελαγχολική διάθεση. Τη διάθεση που μας δημιουργείται όταν κοιτάμε την άλλη πλευρά του φεγγαριού, τη σκοτεινή. Όταν δηλαδή κοιτάμε μέσα στον καθρέφτη της ψυχής μας και βλέπουμε τα ψεγάδια μας και τα ελαττώματά μας, τις αδυναμίες μας, τις αναπηρίες μας και τις ανασφάλειές μας.
Κι αν έχουμε την ατυχία να μας βάλουν δίπλα σε μια πανώρια θεά και να μας συγκρίνουνε με δαύτην, τότε πραγματικά, δύσκολα γλυτώνουμε από την κατάθλιψη και το σύμπλεγμα κατωτερότητας.
Σίγουρα δεν θα ζωγράφιζα σήμερα, τη σύγχρονη Ελλάδα προσωποποιημένη σε μια μικρή ανάπηρη, αλλά γλυκειά λαχειοπώλιδα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 70 όμως, δεν θα μπορούσα να τη ζωγραφίσω διαφορετικά. Γιατί τότε μόλις μάθαινα την αληθινή της, νεώτερη Ιστορία, από βιβλία που έψαχνα μόνος, στην αχανή κεντρική δημοτική Βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης.
Σακατεμένη από πολέμους και καταστροφές, εμφύλιους σπαραγμούς, προδοσίες, πλεκτάνες, δικτατορίες και ίντριγκες, η μικρή μελαχρινούλα μου με το γλυκό, παιδικό πρόσωπο, βγήκε στον κόσμο κουτσαίνοντας, να πουλήσει λαχεία. Κρέμασε τα λαχεία της σ’ ένα κοντάρι, μόνο που το κοντάρι αυτό έτυχε να είναι το δόρυ της θεάς Αθηνάς. Η σκεπτόμενη θεά την κοίταξε αυστηρά, χωρίς όμως να πει λέξη. Κατάλαβε.
Δεν ξέρω όμως, αν καταλάβαιναν το ίδιο και οι Σουηδοί επισκέπτες της έκθεσης, όταν προσπαθούσα να τους εξηγήσω το αλληγορικό νόημα του έργου, διηγώντας τους την παραπάνω σύντομη ιστορία. Κάποιοι κουνούσαν συγκαταβατικά το κεφάλι λέγοντας κάτι όπως
«jaha du, jaha…» και φεύγαν σκεπτικοί.
Η σκεπτόμενη Αθηνά
Από τα πιο γνωστά έργα, που είχαν ανατεθεί στην Ακρόπολη και εκτίθενται στο μουσείο του χώρου, είναι το ανάγλυφο που εικονίζει την Αθηνά «σκεπτομένη». Η λίθινη στήλη ήταν καλυμμένη με γαλάζιο χρώμα, επάνω στο οποίο προβαλλόταν η μορφή της θεάς.
Η Αθηνά παριστάνεται όρθια, με αττικό πέπλο και ανασηκωμένο κορινθιακό κράνος, χωρίς σανδάλια, με το δεξί πόδι σταθερό και το αριστερό χαλαρό, προς τα πίσω. Στρέφεται προς τα δεξιά, στηρίζοντας το δεξί της χέρι στο δόρυ και το αριστερό στη μέση της. Με σκυμμένο το κεφάλι ατενίζει συλλογισμένη μια ορθογώνια στήλη που βρίσκεται μπροστά της, το ορόσημο του ιερού της ή μια επιτύμβια στήλη ή ένα κατάλογο λογαριασμών του ιερού της, σύμφωνα με τις υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί. Η στάση της θεάς και η απόδοση του ενδύματός της είναι τυπικά γνωρίσματα του αυστηρού ρυθμού. Χαρακτηριστικά της εποχής είναι ακόμη, η έντονη εσωτερικότητα της μορφής, και η προσπάθεια του καλλιτέχνη να αποδώσει τα συναισθήματα. Το ανάγλυφο θεωρείται έργο αττικού εργαστηρίου των πρώιμων κλασικών χρόνων.
Αυτό είναι ένα σύντομο σχόλιο για την σκεπτόμενη Αθηνά, όπως παρουσιάζεται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (www.culture.gr).
Η σύνθεση
Δόθηκε έμφαση στην αρμονία, ακριβώς για να μπορέσουν να συνυπάρξουν, η μία δίπλα στην άλλη, οι τόσο διαφορετικές πρωταγωνίστριες του έργου, παρά τις πολυάριθμες και υπερβολικές αντιθέσεις τους.
Κάτω από αυτό το σκεπτικό, διαμορφώθηκε το γεωμετρικό σκηνικό, με τις κάθετες και τις οριζόντιες λωρίδες στον τοίχο του κτιρίου, καθώς και με τους αρμούς στο πλακόστρωτο.
Το πλακόστρωτο μάλιστα, εκτός από τον υποστηρικτικό ρόλο του προς την αρμονία της σύνθεσης, εκτελεί μία ακόμη αποστολή, αφού η προοπτική του προσθέτει κάποιο βάθος, στην κατά τα άλλα, στημένη μετωπικά εικόνα.
Διευκρινίζω ότι η όλη σκηνοθεσία και ιδιαίτερα η πόζα της μικρής ανάπηρης, είναι συνειδητά στημένη, ώστε να παραπέμπει σε τουριστικές φωτογραφίες της εποχής. Στις φωτογραφίες που συχνά έβγαζαν οι τουρίστες στην Ακρόπολη, ζητώντας από κάποιους γραφικούς μικροπωλητές να ποζάρουν, με φόντο τα μνημεία.
Οι πλάγιες κλίσεις των σωμάτων των δύο πρωταγωνιστριών, όπως και η κλίση του δόρατος της θεάς, δημιουργούν επιθυμητές αντιθέσεις με το αυστηρό πλέγμα των οριζοντίων και καθέτων αξόνων.
Οι αντιθέσεις αυτές είναι αναγκαίες, για να υπάρξει κάποια κίνηση στην εικόνα, όπως αναγκαίος, για τον ίδιο λόγο, είναι και ο ρυθμός που δημιουργείται στη σύνθεση, από επαναλαμβανόμενα στοιχεία. Συγκεκριμένα, από το πλακόστρωτο, από τις πτυχές στο ένδυμα της Αθηνάς και από τα λαχεία.
Επικρατούν ουδέτερα χρώματα, όπως τα ψυχρά γκριζογάλανα, που χάριν αντίθεσης, εναλλάσσονται με κάποια γήινα και θερμότερα. Τα τελευταία, διατρέχοντας σχεδόν όλη την επιφάνεια του έργου, περνούν επάνω στην αρχικά μαρμαρωμένη θεά και επιχειρούν να την ζωντανέψουν, όταν στην κορύφωσή τους φτάνουν μέχρι το κόκκινο της φωτιάς.
Συμβολισμοί και ερμηνείες
Απ’ όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, έχουν ήδη ερμηνευτεί οι πιο σημαντικοί συμβολισμοί που εμπεριέχονται στο έργο. Γι’ αυτό στη συνέχεια, θα περιοριστώ σε δύο μόνο καίρια σημεία: Στο δόρυ της θεάς και στα λαχεία, που μαζί αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της σύνθεσης.
Το δόρυ, κρατημένο και από τις δύο πρωταγωνίστριες, λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος μεταξύ τους, ή καλύτερα σαν σκυτάλη που παραλαμβάνει η μία από την άλλη, στη σκυταλοδρομία της Ιστορίας. Η λαχειοπώλις βέβαια, χρησιμοποιεί το δόρυ για να αναρτήσει επάνω του λαχεία. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνεται από ανάγκη, ή κι από άγνοια που οφείλεται σε έλλειψη παιδείας.
(Δεν ξέρει τι έχει στα χέρια της. Δεν γνωρίζει πόσο πολύτιμο είναι αυτό που κρατάει για να το εκμεταλλευτεί δεόντως)…
«Πάρε λαχείο να γλυτώσεις», ήταν η επαναλαμβανόμενη προωθητική, προστακτική ρήση ενός άλλου ανάπηρου λαχειοπώλη, που καθισμένος κατάχαμα σε μια γωνία στην Ομόνοια, εξέθετε τα δυο του ξύλινα πόδια σε κοινή θέα.
Λέγεται πως ο νεοέλληνας συχνά εναποθέτει τις ελπίδες του για ένα καλύτερο μέλλον, στα κάθε είδους λαχεία. Λέγεται ακόμη πως ο τζόγος είναι στο DNA του. Όπως και να’ χουν τα πράγματα, δε μπορούμε να θεωρήσουμε τυχαία κάποια γεγονότα όπως το σκάνδαλο του ελληνικού χρηματιστηρίου το 1999. Σύμφωνα με τη λαϊκή ρήση, «έπαιξε τότε στο χρηματιστήριο και η κουτσή Μαρία».
Απ’ αυτήν την άποψη, το έργο «η σκεπτόμενη Αθηνά και η ανάπηρη λαχειοπώλις», θεωρήθηκε πρόσφατα, προφητικά αληθινό.
