Η Αγία Υπομονή, κατά κόσμον Ελένη Δραγάση, και αργότερα, ως σύζυγος του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, «Ἑλένη ἡ ἐν Χριστῷ ῷ Θεῷ αὐγοῦστα καί αὐτοκρατόρισσα τῶν Ρωμαίων ἡ Παλαιολογίνα», ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Δραγάση, ενός από τους πολλούς ηγεμόνες – κληρονόμους του μεγάλου Σέρβου κράλη (= βασιλιά) Στεφάνου Δουσάν. Υπολογίζεται να ήταν 19 περίπου χρονών όταν παντρεύτηκε τον Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο (τέλη του 1390), λίγους μήνες πριν γίνει Αυτοκράτορας. Έδειξε ότι είχε απόλυτη συναίσθηση, τόσο της θέσης της και των περιστάσεων, όσο και του ρόλου που αυτές της υπαγόρευαν σε όλα τα επίπεδα.
Είναι πολύ χαρακτηριστικά και εύγλωττα, μέσα στη λακωνικότητά τους, τα όσα γράφει για την Αυτοκρατόρισσα ο σύγχρονός της φημισμένος φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός – Πλήθων: «Ἡ Βασιλίς αὔτη μέ πολλήν ταπείνωσιν καί καρτερικότητα ἐφαίνετο νά ἀντιμετωπίζει καί τάς δύο μορφᾶς τῆς ζωῆς. Οὔτε κατά τούς καιρούς τῶν δοκιμασιῶν ἀπεγοητεύετο, οὔτε ὅταν εὐτυχοῦσε ἐπανεπαύετο, ἀλλά εἰς κάθε περίπτωσιν ἔκανε τό πρέπον. Συνεδύαζε τήν σύνεσιν μέ τήν γενναιότητα, περισσότερον ἀπό κάθε ἄλλην γυναῖκα. Διακρινόταν γιά τή σωφροσύνη της. Τήν δέ δικαιοσύνην τήν εἶχε σέ τελειότατο βαθμό. Δέν μάθαμε νά κάνει κακό σέ κανένα, οὔτε μεταξύ τῶν ἀνδρῶν, οὔτε μεταξύ τῶν γυναικών. Ἀντιθέτως γνωρίσαμε νά κάμνει πολλά καλά καί εἰς πολλούς. Μέ ποῖον ἄλλον τρόπον δύναται νά φανεῖ ἐμπράκτως ἡ δικαιοσύνη, ἐκτός ἀπό τό γεγονός του νά μή κάμνει κανείς ποτέ θεληματικά καί σέ κανέναν κακό, ἀλλά μόνον τό ἀγαθόν σέ πολλούς;»
Στάθηκε αντάξια του φιλόσοφου και φιλόχριστου συζύγου της Μανουήλ και για 35 χρόνια κατόρθωναν να τιμούν την αρετή με λόγια και έργα. «Λόγω μέν διδάσκοντας τό πρακτέον, ἔργω δέ γενόμενοι πρότυπα καί εἰκόνες ἐφηρμοσμένης ἀγάπης». Απέκτησαν οκτώ παιδιά. Δύο κορίτσια και έξι αγόρια, από τα οποία τα δύο ανέβηκαν στον αυτοκρατορικό θρόνο, ο Ιωάννης Η΄ και ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄, ο τελευταίος θρυλικός αυτοκράτορας. Τα ανέθρεψε «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσία Κυρίου» και ποτέ δεν «ἔπαυσε μετά δακρύων προσευχῆς καί ἀγάπης νά νουθετεῖ ἕνα ἕκαστον». Με υπομονή και επιμονή, με προσοχή και προσευχή σμίλεψε τους χαρακτήρες τους, τους έδωσε μαζί με το ««ζῆν» και το «εὖ ζῆν». Έτσι, κατάφερε, μεταξύ άλλων, να θέσει τέρμα στις επί 90 περίπου χρόνια συγκρούσεις μεταξύ των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας για την εξουσία που είχαν εξαντλήσει την αυτοκρατορία.
Ιδιαίτερη ήταν η αγάπη της για τα Μοναστήρια. Αυτό το ενέπνευσε σε όλη την οικογένειά της. Ο σύζυγός της, αφού παρέδωσε τον θρόνο στον πρωτότοκο Ιωάννη δύο μήνες πριν τον θάνατό του (29 Μαρτίου 1425), απεσύρθη στη Μονή του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, όπου εκάρη μοναχός με το όνομα Ματθαίος. Η ίδια, μετά το θάνατο του συζύγου της έγινε μοναχή (1425) στη Μονή της κυράς Μάρθας, με το όνομα Υπομονή.
Μια σημαντική φυσιογνωμία εκείνης της εποχής ο Γεννάδιος Σχολάριος, ο πρώτος Οικουμενικός Πατριάρχης μετά την άλωση, στον Παραμυθητικό του Λόγο προς τον Βασιλέα Κωνσταντίνο ΙΑ’, «Ἐπί τή κοιμήσει τῆς μητρός Αὐτοῦ ἁγίας Ὑπομονῆς», αναφέρει χαρακτηριστικά τα εξής: «Τήν μακαρίαν ἐκείνην Βασίλισσα ὅταν τήν ἐπεσκέπτετο κάποιος σοφός, ἔφευγε κατάπληκτος ἀπό τήν δικήν της σοφία. Ὅταν τήν συναντοῦσε κάποιος ἀσκητής, ἀποχωροῦσε, μετά τήν συνάντηση, ντροπιασμένος διά τήν πτωχείαν τῆς ἰδικῆς τοῦ ἀρετῆς, συγκρινομένης πρός τήν ἀρετή ἐκείνης. Όταν τήν συναντοῦσε κάποιος συνετός, προσέθετε εἰς τήν ἰδικήν τοῦ περισσότερη σύνεση. Ὅταν τήν συναντοῦσε κάποιος νομοθέτης, γινόταν προσεκτικότερος. Ὅταν συνομιλοῦσε μαζί της κάποιος δικαστής, διαπίστωνε ὅτι ἔχει ἐνώπιόν του ἔμπρακτο Κανόνα Δικαίου. Ὅταν κάποιος θαρραλέος (τή συναντοῦσε), ἐνοίωθε νικημένος, αἰσθανόμενος ἔκπληξη ἀπό τήν ὑπομονή, τήν σύνεση καί τήν ἰσχυρότητα τοῦ χαρακτῆρος της. Ὅταν τήν πλησίαζε κάποιος φιλάνθρωπος, ἀποκτοῦσε ἐντονότερο τό αἴσθημα τῆς φιλανθρωπίας. Ὅταν τήν συναντοῦσε κάποιος φίλος τῶν διασκεδάσεων, ἀποκτοῦσε σύνεση, καί, γνωρίζοντας τήν ταπείνωση εἰς τό πρόσωπόν της, μετανοοῦσε. Ὅταν τήν γνώριζε κάποιος ζηλωτής τῆς εὐσεβείας, ἀποκτοῦσε μεγαλύτερο ζῆλο. Κάθε πονεμένος μέ τή συνάντηση μαζί της, καταλαγίαζε τόν πόνο του. Κάθε ἀλαζόνας αὐτοτιμωροῦσε τήν ὑπερβολική του φιλαυτία. Καί γενικά κανένας δέν ὑπῆρξε, πού νά ἦλθε εἰς ἐπικοινωνία μαζί της καί νά μήν ἔγινε καλύτερος».
Ο Θεός την κάλεσε κοντά Του στις 13 Μαρτίου 1450, έχοντας διανύσει 35 χρόνια ως Αυτοκρατόρισσα και 25 ως ταπεινή μοναχή. Ο σύγχρονός της διάκονος Ιωάννης Ευγενικός, στον Παραμυθητικό του Λόγο προς τον Κων/νον Παλαιολόγον επί τη κοιμήσει της μητρός του αγίας Υπομονής συνοψίζει: «Ὡς πρός δέ τήν ἀοίδιμον, ἐκείνην Δέσποινα Μητέρα σου, τά πάντα ἐν ὄσῳ ζοῦσε, ἤσαν ἐξαίρετα, ἡ πίστις, τά ἔργα, τό γένος, ὁ τρόπος, ὁ βίος, ὁ λόγος καί ὅλα μαζί ἤσαν σεμνά καί ἐπάξια της θείας τιμῆς καί, ὅπως ἔζησε μέτοχος της θείας Προνοίας, ἔτσι καί ἐτελεύτησεν».
Η «Ἁγία Δέσποινα», όπως την ονομάζει ο Γεώργιος Φραντζής, συνέδεσε την έννοια του μοναχικού της ονόματος (Υπομονή) με τον τρόπον αντιμετωπίσεως και των ευτυχών στιγμών και των απείρων δυσκολιών της όλης ζωής της. Υπομονή κατά βίον, πράξιν και μοναχικό όνομα. «Τή ὑπομονή αὐτῆς ἐκτήσατο τήν ψυχήν αὐτῆς».
Η μνήμη της τιμάται την 29η Μαΐου.
Πηγή: Πνευματικά Ὀρθόδοξα Μηνύματα Σωτηρίου Οἰκοδομῆς, Ὀρθόδοξος Κυψέλη
Το έργο βρίσκεται στον ιερό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην ενορία Αγίου Αθανασίου Τριλόφου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. α’. Τον συνάναρχον Λόγον.
Την κλεινήν βασιλίδα έγκωμιάοωμεν, Υπομονήν την οσίαν, περιστεράν ευλαβή εκ του κόσμου πετασθείσαν της συγχύσεως προς τας σκηνάς του ουρανού εν αγάπη ακλινεί, ασκήσει και ταπεινώσει βοώντες’ Μήτερ, λιταίς σου θραϋσον ημών της αμαρτίας δεσμούς.
