Η Οσία Σοφία της Κλεισούρας (1883-1974) ήταν ασκήτρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κλεισούρα της Καστοριάς. Την 1η Ιουλίου 2012 έγινε η επίσημη ανακήρυξη της ως αγία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στην Καστοριά. Η μνήμη της εορτάζεται στις 6 Μαϊου εκάστου έτους. Ήταν γνωστή και με το προσωνύμιο “Ασκήτισσα της Παναγίας”.

Γεννήθηκε το 1883 στο χωριό Σαρή Παπά Επαρχίας Αρδάσης, Τριπόλεως Τραπεζούντος. Στα 24 της χρόνια, παντρεύτηκε με τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη, το έτος 1907. Από το γάμο αυτό το 1910 απέκτησαν ένα τέκνο, αλλά δύο χρόνια μετά, το 1912 το παιδί πέθανε. Το 1914 με την κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έγινε η επιστράτευση και εξαφάνιση του συζύγου της Ιορδάνη στην Ορντού. Το επόμενο έτος 1915 κατά τη σφαγή Αρμενίων, ο πατέρας της Σοφίας χάθηκε στα βάθη της Τουρκίας. Όλα αυτά τα γεγονότα που συνέβησαν μέσα σε τόσο λίγα χρόνια, οδήγησαν τη Σοφία σε βαθιά μετάνοια και στη διά βίου ασκητική αφιέρωση της.

Πρώτος σταθμός της εγκατάστασης στην Ελλάδα ήταν η Θεσσαλονίκη. Με τους συγγενείς της εγκαταστάθηκε στο χωριό Αναρράχη Πτολεμαΐδας. Εκεί της είχε παρουσιαστεί η Παναγία και της είπε: “να ‘ρθεις στο σπίτι μου”. Έκπληκτη η Σοφία ρώτησε ποια ήταν και ποιο το σπίτι της και η απάντηση που πήρε από Εκείνη ήταν “είμαι στην Κλεισούρα”. Το 1925 από την Αναρράχη, έφυγε για τη Μονή του Αγίου Μάρκου Φλωρίνης, όπου έμεινε για ένα διάστημα και επέστρεψε στο σπίτι του αδερφού της στην Αναρράχη. Εκεί για μια ακόμα φορά, εμφανίζεται η Παναγία να της θυμίσει ότι την περιμένει στο σπίτι της στην Κλεισούρα.

Σε ηλικία 44 ετών το 1927, εγκαθίσταται στο Μοναστήρι της Παναγίας στην Κλεισούρα. 

Το 1944 εισβάλλουν οι Γερμανοί στην Κλεισούρα και μανιασμένοι άρχισαν να σφάζουν και να καίνε. Η Σοφία δέκα ημέρες νωρίτερα, μιλούσε για το κακό που έμελλε να γίνει στο χωριό κι έτσι κι έγινε το πρωί της Μεγάλης Τετάρτης. Στο χωριό σφαγιάσθηκαν 286 γυναικόπαιδα και κάηκαν 150 σπίτια. Με παρέμβαση της Παναγίας, έφυγαν και δεν πείραξαν το μοναστήρι. Έτσι σώθηκε και ο κόσμος που είχε κρυφτεί εκεί και τα κτίρια του μοναστηριού.

Η Σοφία, ήταν η παρηγοριά όλων αυτών των ανθρώπων που έμεναν εκεί κι είχαν χάσει άντρες, παιδιά, γονείς, από τα φρικτά γεγονότα που είχαν συμβεί. Εκείνη, πάντα στην ποντιακή διάλεκτο, έλεγε “υπομονή, υπομονή, η Παναϊα κι θα χαντς σας” (η Παναγία δε θα σας αφήσει να χαθείτε). Πολλές φορές η Παναγία εμφανίστηκε στη Σοφία, άγνωστο πόσες, αλλά ήταν η αιτία που το κελλάκι της στη Μονή ήταν το τρίτο τζάκι στο μαγειρείο, παρ’ όλο που η Μονή είχε άδεια κελλιά. Όλη τη νύχτα η Σοφία ήταν γονατιστή και ακουμπισμένη στον υγρό τοίχο, διατηρώντας ελάχιστα κάρβουνα αναμμένα, μόνο και μόνο για να βγαίνει από την καμινάδα λίγος καπνός, για να μη λένε οι περαστικοί ότι η Παναγία είναι μόνη της. Το τζάκι ήταν ο άμβωνας της, από εκεί έκανε τα κηρύγματα της. Γραφή και ανάγνωση δε γνώριζε, αλλά είχε μάθει απ’ έξω την παράκληση της Παναγίας[5] και πολλά εκκλησιαστικά τροπάρια. 

Πέρασαν 47 χρόνια από την ημέρα που η Σοφία εγκαταστάθηκε στο “σπίτι” της αγαπημένης της “Παναϊας”, μέχρι την κοίμηση της. Χρόνια με αυστηρή νηστεία, προσευχή, σαλότητα προς αποφυγή της κοσμικής δόξας και πολλάκις σε κοινωνία με την Παναγία και τους Αγίους. Η ζωή της όντας ισάγγελη, είχε τα χαρακτηριστικά της προπτωτικής κατάστασης των Πρωτοπλάστων και αυτό το αποδεικνύει η σχέση της με αρκούδες, φίδια, θηρία του δάσους και όρνεα του ουρανού, τα οποία είχαν οικειότητα μαζί της.

Η οσία Σοφία προσπαθούσε να μεταγγίσει τη σοφία της εν Χριστώ βιωτής της στους συνανθρώπους της. Έχοντας βιώσει τραγικά γεγονότα όπως ο θάνατος του συζύγου και του παιδιού της, την προσφυγιά, την εξαθλίωση και τη φτώχια είχε πολλά να διδάξει σε συνδυασμό με την πίστη της στο Χριστό και την Παναγία. Ο τρόπος με τον οποίο πλησίαζε τους άλλους ήταν απλός. 

Κύριο έργο της λοιπόν ήταν οι νουθεσίες στους ανθρώπους που κατέφευγαν στο Μοναστήρι να βρουν παρηγοριά και να πάρουν δύναμη από τα λόγια της. Η καθαρή βιωτή της. την είχε καταστήσει δοχείο του Παρακλήτου πολύτιμο, ώστε να γνωρίζει και να προλέγει τα μέλλοντα και να αποκαλύπτει στους ανθρώπους τα κρύφια των καρδιών τους, ποτέ με επίδειξη, αλλά με τέτοια απλότητα και καλοσύνη, που μάγευε και προσείλκυε, ανέπαυε και ευχαριστούσε.

Νουθεσίες στις μητέρες για την ανατροφή των παιδιών τους, σε νέους περί εγκρατείας, μιλούσε για την αξία και σημασία της νηστείας, της ελεημοσύνης, της σιωπής και καλούσε συνεχώς σε μετάνοια λέγοντας ότι από χώμα πλαστήκαμε στο χώμα θα πάμε και σκοπός της ύπαρξης μας είναι να αγιάσουμε το χώμα που θα μας υποδεχτεί στο τέλος της ζωής μας. “Πολλά υπομονήν, πολλά υπομονήν” έλεγε συνεχώς και ήταν αυτό που εκείνη έκανε σε όλη τη ζωή της.

Ξημερώνοντας Δευτέρα 6 Μαϊου 1974, πέντε η ώρα το πρωί, μνήμη του Αγίου Ιώβ του πολυάθλου, στην Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας, κοιμήθηκε η δούλη του Θεού Σοφία σε ηλικία 91 ετών. Αρκετές ημέρες νωρίτερα, η Σοφία φαίνεται είχε λάβει πληροφορία για την κοίμηση της, αφού έλεγε στα χαριτωμένα της ποντιακά “Θα διαβαίνω πλαν. Έρθεν το χαπάρ” που σημαίνει “θα φύγω, ήρθε το μήνυμα”.

• Ἀπολυτίκιον  (Κατέβασμα) Ἦχος γ΄. Τὴν ὡραιότητα. Σοφίας γέγονας, μῆτερ ἀοίδημε, Σοφία, σέμνωμα, τῆς Θεομήτορος, ἐν τὴ Μονὴ ἀσκητικῶς τὸν βίον σου διελθοῦσα,ὅθεν καὶ ἀπείληφας τῶν καμάτων σου ἔπαινον, κατατραυματίσασσα τῶν δαιμόνων τὰς φάλαγγας, καὶ πρέσβειρα Χριστῷ παρεστώσα, μὴ ἐπιλάθου τῶν πόθω τιμώντων σέ.
• Κοντάκιον Ἦχος πλ. δ΄. Τῇ Ὑπερμάχῳ. Τὴν ὑπὲρ φύσιν, ἐν Κλεισούρᾳ ἐνασκήσασαν, καὶ ὑπομείνασαν, τὸ ψῦχος ὥσπερ ἄσαρκος, παρ’ ἑστίαν καθημένην Μονῆς αὐλείῳ, βιοτῆς αὐτῆς τὰς νύκτας καὶ σχολάζουσαν, προσευχῇ Σοφίαν θείαν εὐφημήσωμεν, πόθω κράζοντες· Χαίροις πάνυ Ἀσκήτρια.