Ο Άγιος Δημήτριος και σκηνές του βίου του
Λόγω των πολλαπλών ομοιοτήτων τόσο ως προς της στάση του αγίου και τη συνολική δομή της σύνθεσής της όσο και ως προς τις λεπτομέρειες που αφορούν στα επί μέρους διακοσμητικά θέματα, η εικόνα του αγίου Δημητρίου φαίνεται να προέρχεται από το ίδιο τέμπλο με εκείνο της εικόνας του δρακοντοκτόνου αγίου Γεωργίου, αυτό του ναού της Αγίας Κυριακής Αίνου. Αν ο άγιος Γεώργιος ήταν τοποθετημένος στη βόρεια άκρη του τέμπλου, τότε η εικόνα του αγίου Δημητρίου θα πρέπει να προέρχονταν από την αντίστοιχη νότια άκρη του. Μολονότι το έργο δεν φέρει επιγραφή, είναι ωστόσο βέβαιο ότι δεν μπορεί παρά να χρονολογηθεί την ίδια χρονιά με την εικόνα του αγίου Γεωργίου (1763) και να αποδοθεί και αυτό στο γνωστό ζωγράφο από την Αίνο, Αναστάσιο του Ιωάννου.
Σε χρυσό βάθος και σε ορεινό τοπίο εικονίζεται έφιππος ο στρατιωτικός άγιος Δημήτριος σε καστανέρυθρο άλογο να λογχίζει τον πεσμένο καταγής Σκυλογιάννη. Το άλογο υψώνει τα δυο μπροστινά του πόδια και γυρίζει το κεφάλι προς τα πίσω με ορμητική αντικίνηση. Ο άγιος επαναλαμβάνει την ίδια κίνηση στρέφοντας και αυτός το κεφάλι του προς τα πίσω. Φοράει πλήρη στρατιωτική εξάρτυση : μεταλλικό μωβ θώρακα, κόκκινη ανεμιζόμενη χλαμύδα που πορπώνεται στο στήθος και λιθοκόσμητο διάδημα στο κεφάλι. Ο Σκυλογιάννης είναι ντυμένος με στρατιωτική στολή και περικεφαλαία και κρατά τμήμα από το σπασμένο δόρυ του κατά την πάλη με τον άγιο. Η χλαμύδα στην οποία κείτεται ο Σκυλογιάννης τονίζει με έμφαση τη βίαιη θανάτωση του βούλγαρου τσάρου, καθώς το έντονο κόκκινο χρώμα της ανακαλεί τη θέαση του αίματος.
Ο κύκλος του μαρτυρίου και των μετά θάνατον θαυμάτων του Δημητρίου αναπτύσσεται σε δέκα μετάλλια που πλαισιώνουν τον έφιππο άγιο σε σχήμα Π. Όπως και στην αντίστοιχη εικόνα του αγίου Γεωργίου, κεφαλαιογράμματες επιγραφές σε κιννάβαρι, κάποιες από τις οποίες σώζονται αποσπασματικά, βοηθούν στην ταύτιση των επεισοδίων. Το σύνολο των επεισοδίων, αποδοσμένων με μικρογραφική διάθεση, αντλεί από τα σύγχρονα με την εικόνα συναξάρια του δημοφιλούς για τον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο στρατιωτικού αγίου Δημητρίου.
Ξεκινώντας την ανάγνωση από την αριστερή πλευρά και από κάτω προς τα επάνω, αναγνωρίζουμε τις παρακάτω σκηνές: 1. Ο βασιλεύς Μαξιμιανός στέλνει τον άγιο στη φυλακή, 2. Η θανάτωση του Λυαίου από τον άγιο Νέστορα, 3. Ο λογχισμός του αγίου, 4. Θαύμα του αγίου προς τον Λεόντιο με σκοπό τη διάβαση του ποταμού Δούναβη, 5. Θαύμα της απελευθέρωσης του επισκόπου από τους Σαρακηνούς, 6. Θαύμα του αγίου προς τον επίσκοπο για την πώληση μαρμάρων από τον πλοίαρχο με σκοπό τη διακόσμηση του ναού, 7. Εμφάνιση του αγίου Δημητρίου στον ύπνο του πλοιάρχου με σκοπό τη σίτιση της πόλης της Θεσσαλονίκης, 8. Θαύμα του αγίου προς τους ανθρώπους του βασιλέα Ιουνστινιανού, 9. Προειδοποίηση των Θεσσαλονικέων για την επιδρομή των Σαρακηνών δια του θαύματος της φωτιάς στο κουβούκλιο, το οποίο στέγαζε τον τάφο του αγίου και 10. Η συνάντηση του αρχιερέα αγίου Αχιλλείου και του στρατιωτικού αγίου Δημητρίου.
Όπως και η εικόνα του αγίου Γεωργίου, έτσι και αυτή χαρακτηρίζεται από το ιδιότυπο ύφος του ζωγράφου της, Αναστάσιου του Ιωάννου, ο οποίος εντάσσει με επιτυχία τις μορφές του στο χώρο διαμορφώνοντας αναγνωρίσιμους εικονιστικούς τύπους. Παρά τις όποιες σχηματοποιήσεις και την τυποποίηση στο πλάσιμο των προσώπων, το σύνολο δεν στερείται ζωντάνειας και μιας ανανεωτικής πνοής, στην έκφραση της οποίας συμβάλλει καθοριστικά η δυτικής έμπνευσης χρωματική κλίμακα με τις ζωηρές αντιθέσεις της.
